Podcastak

3. ATALA | ARTAXOA, HERRI EUSKALDUNA

SARRERA-KARETA

Ongi etorri entzule.

“Euskara aleka” podcasta duzu hau. Gure hizkuntzaren gaineko printzak Nafarroan aleka banatzeko saioa, alegia.

Hirugarren atalak Artaxoaraino eramanen gaitu, herri arras euskalduna izan baita mendez mende.

SINTONIA urtu

MUSIKA 1 TANGO DE LA NOCHE

ESATARIA 1 - KIKE

Artaxoa Nafarroako Erdialdean dago, Izarbeibartik hegoaldera, hiriburutik 35 bat kilometrora, Erriberatik hurbil.

Hain hegoaldean egonik ere, Artaxoako jendea gehienbat euskalduna izan da XIX. mendea ederki sartu arte.

Egungo toki-izenei begira, argi zegoen euskara mendez mende hitz egin zela herrian.

Azken urteotan, artxiboetako agiriak argira atera ahala, adituak ohartu dira, oso herri euskalduna izateaz gain, hizkuntzak uste baino askoz ere gehiago iraun zuela bizirik.

MUSIKA 2 Russian Dance

EFEKTUA Liburuen orriak pasatzen edo paperak

Agiri zaharrenetan, euskal goitizen andana ageri da.

ESATARIA 2

Ahozabala, Andia, Ardangrina (ardozaleari esateko), Borrokaria, Beltza, Sendoa, Zuria, Zalduna.

ESATARIA 1 KIKE

XVIII. mendekoak dira

ESATARIA 2

Bekokizuri, Juanikotxiki, Buruzuri, Kaskamotz, Sorginko, Gezurti, …

ESATARIA 1 KIKE

XIX. mendekoak:

ESATARIA 2

Buru andiko, Txipi, Gizonet, Puzkina, Zaborra, Ziria, Gizon, Burtxintx, …

ESATARIA 1 KIKE

Euskara galdu ondoren, toki-izen aunitz desitxuratu dira, baina oraindik ere bada sorta oparoa, ofizialak, gainera:

ESATARIA 2

Zugarralde, Otsondoa, Mairumendia, Landiturria, Olagorria, Gil-olibadia.

ESATARIA 1 KIKE

Herriko triku-harri ospetsuetako bat Farangortea da. Lehenago, Ferrangortea, edo Ferran izeneko baten ukuilua.

Herria lau zendeatan zatiturik egon zen XX. mendera arte, hots, Santxo Ortiz, Lope Rey, Erremagua eta Arizaldea edo Aitzaldea.

Erdi Aroaren bukaeran kale berri bat sortu zen behealdean, eta orduz geroztik, Barredinda esan zaio; beheko kalea, alegia.

Artaxoako harresiak ikusgarriak dira benetan. Bada, Zerkondoa eta Zerkopea, eta hainbat atari edo portale zeuden: San Migel, Erremagua, Aitzaldea, Mose Portalea eta Aziariz portalea.

MUSIKA 3 Bushwick Tarantella - Kevin MacLeod

Euskara bizi-bizirik zegoen XVIII. mendearen bukaeran eta XIX.aren hasieran, hamaika agirik frogatu duten bezala.

Adibidez, Artaxoako Udalak berak eskribau euskalduna eskatu zuen 1790ean, lan horretan ari zena erdalduna zelako eta herrian ohiko hizkuntza euskara zelako.

1804an, Artaxoako Jose Perez eta Frantziska Iriarte senar-emazteek dibortzioko paperak egin nahi izan zituzten. Elizak Antonio Latorre izeneko eskribau euskalduna izendatu zuen auzi horretarako, herria euskalduna zelako.

Lekukotasunak aunitz dira. Azken bat ekarriko dugu hona, 1815ekoa.

MUSIKA 3 Bushwick Tarantella - Kevin MacLeod (1. minututik aitzina)

EFEKTUA: Pausuak, jendea korrika kalean, festa giroa

Mendigorriako festetan, istilu ederra gertatu zen Artaxoako eta Ziraukiko gazte koadrilen artean. Auzian, Mendigorriako lekuko batek adierazi zuen jende multzo bat zihoala lasterrean euskaraz mintzatzen, eta herrian erraten zela Artaxoakoak zirela.

Euskaraz ari ziren gazte haiek 18 eta 25 artekoak ziren. Haietako bat, Pablo Esparza, 1876an hil zen.

BUKAERAKO KARETA

Horrek guztiak arestian esan duguna jartzen du agerian: Artaxoako gizon-emakumeen hizkuntza nagusia euskara izan dela XIX. mendea ederki sartu arte.

Horrenbestez, hirugarren atala entzun duzue. Mila esker eta hurrengora arte.