HizkuntzakPodcastak
Bidaiariek esandakoak
2022-02-16
Iruñera mendez mende etorritako bidaiari eta bisitariek euskarari buruz esandakoak gogoratuko ditugu. Guztiei euskara harrigarri egin zitzaien eta hirian mintzairak zuen indarra nabarmendu zuten. Bost lekukotasun dira aipagai: Al-Himyari izeneko geografo arabiarra (924. urtean); Von Harf noble aleman gazte erromesa (XV. mende bukaeran); XVII. mendearen hasierako noble poloniar bat; Jacques Faget de Baure biarnesa, Paueko Nafarroako Parlamentuko azken idazkaria (1784an); eta Wellington jeneralaren August Frazer ofiziala (1813an).
1 ATALA | BIDAIARIEK ESANDAKOAK
SARRERA KARETA (mantendu sintonia ahotsak sartu arte)
00 KIKE (esataria) Sarrera
EFEKTUA Zurrumurrua – jendea hizketan azpian
01 Arabiera
02 Frantsesa
03 Alemaniera
00 KIKE
Nafarroa beti izan da pasabide bidaiariendako, eta haietako aunitzek euskarari erreparatu diote gure lurraldeaz eta hiriburuaz mintzatzean.
MUSIKA ARABIAN
Lehen lekukotasuna X. mendekoa da, 924. urtekoa. Arabieraz idatzia dago. Egilea Al-Himyari izeneko geografoa da, Abderraman III.a buruzagi arabiarrak hiriaren aurka egindako kanpainaren kronikaria, alegia. Hauxe idatzi zuen:
04 GAIZKA 01ATALA ABEL1
MUSIKA Testigantzak (Koltxoi musika testigantzak azaltzen direnerako)
“Iruñeko biztanleak pobreak dira, ez dute aski jaten, eta lapurretan aritzen dira. Gehienak euskaraz mintzo dira, eta horregatik, ez zaie batere ulertzen…”.
MUSIKA ARABIAN
00 KIKE
Al-Himyarik euskarari al-baskiya esaten dio.
MUSIKA Renaissance
00 KIKE
XV. mendearen bukaeran, Von Harf noble aleman gaztea erromes joan zen Santiagoraino eta bidaiaren kontakizuna utzi zuen idatzirik. Ederra iritzi zion Iruñeari, eta bi gauza egin zitzaizkion deigarri: emakumeen jantzi ikusgarriak eta euskara. Nabarmentzekoa da euskara-alemana hitz zerrendatxo bat egin zuela, oinarrizko elikagaien euskal izenen berri emateko: ogia, ardoa, haragia eta beste. Era berean, nor da?, zenbat? eta gisako galderak idatzi zituen, bai eta beste esamolde batzuk ere, hala nola “Gabon Jainkoak dizula”.
MUSIKA Renaissance (bigarren zatia puntu eta bereiz markatzeko) ALDAKETA
00 KIKE
XVII. mendearen hasieran, noble poloniar bati dirua lapurtu zioten, Iruñean ostatu harturik zegoen ostatuan. Horretaz oharturik, nobleak etxeko andreari leporatu zion lapurreta, eta orduan, gure poloniarraren hitzetan,
05 GAIZKA 01ATALA ABEL2
MUSIKA Testigantzak (Koltxoi musika testigantzak azaltzen direnerako)
“bi emakumeak euskaraz oihukatzen hasi ziren, baina ez nuen deus ere ulertu, hizkuntza hori arras ezberdina delako hala espainolarekin nola polonierarekin”.
00 KIKE
MUSIKA Macedon is Ours - Dan Bodan
Jacques Faget de Baure biarnesa 1784an etorri zen Iruñera eta hemen ikusitakoak paperean moldatu zituen frantsesez. Gizona Paueko Parlament de Navarre edo Nafarroako Parlamenta erakundeko azken idazkaria izan zen, Frantziako Iraultzak hura desegin zuen arte. Honatx euskarari dagokion testigantza:
06 GAIZKA 01ATALA ABEL3
MUSIKA Testigantzak
“Iruñean espainolez eta euskaraz hitz egiten da, jendeak bi mintzairak erabiltzen ditu, noiz bata, noiz bestea: hiriak berak bi izen ditu. Euskaraz Iruna deitzen da, hiri ona, eta espainolez Pampeluna…”.
EFEKTUA Eztandak, bonbak, kainoikadak
MUSIKA Epic Battle
00 KIKE
Napoleonen kontrako gerran, Wellington jeneralaren soldadu ingelesak 1813an iritsi ziren Nafarroara. Lau urte zeramatzaten penintsulan eta astia izan zuten gaztelaniaz zerbait ikasteko. Nafarroara sartu zirenean, ordea, harriturik ohartu ziren horrek ez ziela balio, beste hizkuntza bat mintzatzen zelako, eta euskara-ingelesa hiztegi bat banatu behar izan zieten.
Horren haritik, August Frazer ofizialak hauxe idatzi zuen:
07 GAIZKA 01ATALA ABEL4
MUSIKA Testigantzak
“Nafarroara sartu ginenetik, Espainia aldekoan, Iruñea hiriburua delarik, guztiz ezinezkoa egiten zaigu konpreniaraztea. Herritarrek euskara deitzen duten dialekto bat hitz egiten dute…”
BUKAERAKO KARETA (azpian)
00 KIKE
Horrenbestez, hamabigarren atala entzun duzue. Mila esker eta hurrengora arte.